Μνήμη, τραύμα, καταστροφή, λεηλασία, εξόντωση, ξεριζωμός, προσφυγιά, χαμένες πατρίδες…
Χωρούν σε μερικές λέξεις ο πόνος και το βάρος της ιστορίας;
Αρκούν οι μνήμες από τις αφηγήσεις των γιαγιάδων και των παππούδων μας για να αντιληφθούμε το μέγεθος της φρίκης; Αρκούν οι εκδηλώσεις μνήμης για να συνδεθούμε ξανά με την ιστορία μας;
Δεν ξέρω αν υπάρχει απάντηση.
Η δική μου μνήμη όπως και όλων όσοι έχουν Μικρασιάτες προγόνους, συγκροτήθηκε από τα λόγια της γιαγιάς, Γεωργίας Δουκάκη παιδί πρόσφυγα από το Αδραμμύτι που στη ζωή προχώρησε με το επίσης παιδί προσφύγων Παναγιώτη Χριστόφα από τα Μοσχονήσια.
Μεταφέρω τη μνήμη αυτή στα παιδιά μου ως πολύτιμη κληρονομιά. Ως χρέος απότισης φόρου τιμής σε αυτούς που σφαγιάστηκαν, σε αυτούς που έζησαν με την αγωνία των αγνοούμενών τους, σε αυτούς που έχασαν το βιός τους, σε αυτούς που πήραν το δρόμο της προσφυγιάς είτε ως κυνηγημένοι των ημερών εκείνου του Σεπτέμβρη, είτε ως θύματα των εκκαθαρίσεων που προηγήθηκαν, είτε ως ανταλλαχθέντες πληθυσμοί μεταγενέστερα.
Η μνήμη, μας συνδέει με το παρελθόν μας, μας κάνει να σκάβουμε βαθιά μέσα από τις προσωπικές ιστορίες να βρούμε τις ρίζες μας, ίσως για να συμφιλιωθούμε με το κληρονομημένο τραύμα.
Με σεβασμό να θαυμάσουμε τους ανθρώπους που άθελα τους έγιναν οι ήρωες μας προσπαθώντας να σωθούν, να επιζήσουν και να σταθούν στη νέα πατρίδα, κατορθώνοντας να επιβιώσουν, να ζήσουν, να αναδημιουργηθούν, αντιμετωπίζοντας πέρα από τον πόνο της θηριωδίας και τη νέα πραγματικότητα των διακρίσεων, της επιφυλακτικότητας και της εχθρικότητας τμημάτων των τοπικών κοινωνιών.
Οι ξεχωριστοί αυτοί ήρωες, αυτοί που επέζησαν, έζησαν ίσως τη ζωή τους μέσα σε μία διαρκή διαδικασία ταυτότητας που ορίστηκε από την ανάγκη να επιβιώσουν, από τον πόνο της απώλειας και από την ζωντανή ως το τέλος τους επιθυμία να βρεθούν έστω μία φορά «πίσω» στις χαμένες τους πατρίδες. Η δύναμή τους και η νοσταλγία τους ζωντανή και μέσα μας πια, μέσα από τις εικόνες τους και τις μυρωδιές τους, από τις αφηγήσεις τους.
Η παρουσία των Μικρασιατών προσφύγων ήταν καταλυτική για την παραγωγή και την ανάπτυξη της Ελλάδας τα επόμενα χρόνια, ήταν καταλυτική παράλληλα για την κουλτούρα και την τέχνη.
Η ίδια η Μικρασιατική Καταστροφή ήταν επιπλέον διαμορφωτής όλων των κοινωνικών και πολιτικών αλλαγών των επόμενων ετών, το γεωπολιτικό αποτύπωμα της δε, παραμένει ζωντανό ως σήμερα.
Θα μείνω στους ανθρώπους της και στην επέτειο μνήμης, αυτής που ως ελάχιστο φόρο τιμής στα θύματα της τραγωδίας, πρέπει να τη διατηρούμε. Είναι το ιστορικό μας καθήκον που γίνεται προσωπικό.
Οι ξεριζωμένοι έφυγαν με έναν μπόγο στον ώμο, έτσι διηγούνται μεταξύ άλλων κι έπρεπε να χωρέσουν εκεί τα πολυτιμότερά τους. Οι αγνοούμενοι και οι νεκροί θα έμεναν πίσω…
Ευτυχώς η θύμηση δεν χωρά σε μπόγο και ήρθε και έγινε ιστορία που ποτέ, κανείς, δεν πρέπει να ξεχάσει.
Αντί επιλόγου παραθέτω ένα απόσπασμα από την «Αιολική Γη» του Ηλία Βενέζη:
«Η γιαγιά γέρνει το κεφάλι της να το ακουμπήσει στα στήθια που την προστατέψανε όλες τις μέρες της ζωής της. Κάτι την μποδίζει και δεν μπορεί να βρει το κεφάλι ησυχία :σαν ένας βόλος να είναι κάτω από το πουκάμισο του γέροντα.
-τι είναι αυτό εδώ; ρωτά σχεδόν αδιάφορα.
Ο παππούς φέρνει στο χέρι του. Το χώνει κάτω από το ρούχο, βρίσκει το μικρό ξένο σώμα που ακουμπά στο κορμί του και που ακούει τους χτύπους της καρδιάς του.
-Τι είναι ;
-Δεν είναι τίποτα, λέει δειλά ο παππούς, σαν παιδί που έφταιξε
Δεν είναι τίποτα. Λίγο χώμα είναι.
-Χώμα!
Ναι, λίγο χώμα απ’ τη γη τους. Για να φυτέψουν ένα βασιλικό, της λέει, στον ξένο τόπο που πάνε. Για να θυμούνται
…..
Δεν είναι τίποτα λέω. Λίγο χώμα
Γη, Αιολική Γη, Γη του τόπου μου.».
Το άρθρο δημοσιεύτηκε 01.03.2022 στο StoNisi.gr